MEVROUW BESSELING-LEVERS
We mochten haar als eerste filmen, maar ze is nog in dubio of ze wel in de “grote film” wil. Haar kinderen hebben toestemming gegeven voor de “grote film”. Deze dame is in 1909 in het Duitse Zwillbrocker grensgebied geboren. Ze heeft haar opa nog gekend, die in de Frans-Duitse oorlog gevochten had. Het begin van alle ellende zegt ze zelf. Het Duitse bezit van de van oorsprong Franse gebieden was de aanzet tot de Eerste Wereldoorlog en ze zegt dat deze “Grote Oorlog” de aanzet was voor de Tweede Wereldoorlog. Mevrouw Besseling was heel goed op de hoogte van alles wat er ook landelijk nog speelde. Ze was voor ons een wandelend geschiedenisboek.
Zij is in Vreden (Duitsland) geboren, maar heeft na haar vlucht tijdens de Eerste Wereldoorlog in 1916 al snel de Nederlandse nationaliteit aangevraagd. De komst naar Nederland was te danken aan haar vader die zo voorkwam dat haar broers in het Duitse leger moesten.
Op 14 september 2019 is ze overleden 110 jaar en 33 dagen oud.
DE HEER BERNHARD ROBERS
Een Duitse man, die samen met zijn vrouw in Vreden woont. Een voormalig ambtenaar burgerzaken en een amateur-historicus pur sang. Een fel anti-nazi.
We mochten hem filmen, maar met als voorwaarde dat hij ook een boodschap mocht uitdragen, zoals dat we die “nazi-scheisse nicht wieder haben wollen”. Hij vertelt over zijn jeugd in de stad Vreden, waar zijn vader het moeilijk had, omdat die geen partijlid wilde worden.
Tot na de oorlog heeft hij hier nog hinder van ondervonden. Zijn dreigement dat hij alles wat hij verzameld had over personen en instellingen aan de geallieerden zou geven, was voor het “Arbeitsamt” echter een reden om hem onder te brengen bij de spoorwegen. Later is hij bij de gemeente terechtgekomen als een soort archivaris.
DE HEER WILHELM BERLEMANN
Als voorzitter van de “Ehemaliger Posenkämpfer” vertelde hij dat de vereniging “Posenkämpfer” niet meer en niet minder was dan een groep waar men terecht kon wanneer men geestelijke hulp nodig had. Daardoor is er een soort van vriendenclub ontstaan, die zeer zeker het “nooit” meer oorlog hoog in het vaandel had staan. Hij is tijdens de film 94 jaar oud en vertelt zijn verhaal heel deskundig.
Achter de front linies terecht gekomen, maar heeft toch nog met een stel mede soldaten naar Duitsland terug kunnen keren. Daar bood hij zich meteen aan als tolk tussen de Engelsen en de Duitsers.
Later is hij van leraar Engels opgeklommen tot conrector.
DE HEER JOHAN PLEITER
Als boerenzoon is hij al snel via de Kerk in het verzet gekomen.
Ds. Haspels was een groot verzetsstrijder die hij bewonderde.
We waren blij dat zoon Herman zich opwierp als vragensteller. Hij vertelde o.a. over een Joods jongetje dat doodgeschoten was door een vliegtuigmitrailleur. Dit jongetje is ’s nachts door het verzet begraven op de Protestantse begraafplaats in Groenlo.
Johan Pleiter is op 17 juli 2019 overleden op 93-jarige leeftijd.
DE HEER ALBERT DROPPERS
Een kind van een uit Winterswijk afkomstige familie, waarvan de kinderen opgegroeid zijn in het voormalig Nederlands Indië.
Hij gaf ons een stukje geschiedenisles over hoe hij tijdens de oorlog in een Jappenkamp gezeten had. Niet direct een Euregio-verhaal, maar er woedde ook daar een verschrikkelijke oorlog. En de terreur van de Japanners deed niet onder voor die van de Duitsers. Wij vinden dat hij als Achterhoeker wel een plaatsje verdient in onze film, al is het alleen maar om duidelijk te maken dat niet alleen in Nederland een oorlog heerste, maar ook in onze kolonie Neder-lands-Indië.
De verhalen van de mensen die daar om wat voor redenen dan ook terecht zijn gekomen worden vaak een beetje ondergesneeuwd in de Nederlandse geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Maar wat hij vertelde over de wreedheden van de Japanners daar stonden wij van te kijken. Later hoorden we later dat hij dit verhaal nog nooit zo uitgebreid verteld had.
Later is hij in Eibergen in het lager onderwijs terecht gekomen, met als laatste functie directeur van de Driesprong.
Links Jan Waanders en rechts Erich Schwering
DE HEER ERICH SCHWERING EN DE HEER JAN WAANDERS
Jan Waanders uit Neede moest aanvankelijk voor de Arbeitseinsatz naar Hannover, maar hij meldde zich bij het arbeidsbureau af en zei dat hij al werk had in Duitsland op de boerderij Schwering.
Erich Schwering heeft Jan in de oorlog als jongen meegemaakt en is tot aan het overlijden van Jan hecht bevriend geweest met hem. Het was in de grensstreek zowel van Nederlandse als Duitse kant gewoon om elkaar toch stiekem wel te helpen. Jan zocht een baan, bij Schwering hadden ze een arbeider nodig en zo is het gelopen.
In 1945 kon Jan terug naar Neede, maar heeft de familie Schwering nog geholpen met het binnenhalen van de oogst, want anders zaten ze zonder knecht. Zo kan het ook gaan.
Een goed en mooi gesprek tussen twee vrienden.
Jan Waanders is overleden op 26 maart 2019 op 94-jarige leeftijd.
DE HEER WIM WASSINK
Als gezin met een Gereformeerde achtergrond en vriendschap met een aantal Joodse burgers van Eibergen, zette de familie Wassink zich in om mensen te helpen. Vaak ten koste van hun eigen veiligheid.
Zo ook die keer dat er een razzia gehouden werd door de SS en Landwacht. Er was verraad in het spel en er werd gezegd dat er bij Wassink onderduikers zaten. Ze konden ze niet vinden, maar Wim ging als kleine jongen behoorlijk tekeer tegen die SS-er, die zijn moeder wat aan wilde doen. Het onder “druk” zetten was een fervent middel dat door de SS gebruikt werd.
Bij deze actie kreeg Wim een behoorlijke klap op zijn hoofd van een SS-er. Maar een ander hielp hem nog om het bloed van zijn gezicht te wassen bij de pomp.
Haat is er niet bij deze man.
Een indrukwekkend stukje materiaal van verzet, geloof en ook vergeving.
DE HEER WIM KEMINK
Een verteller eerste klas, men blijft luisteren.
Hij heeft die dag gezien dat de Joden in het Hoonesbos opgehaald zijn, hij heeft ze zien lopen naar Eibergen. Een paar uur later was hij al bij het hol om te kijken wat er gebeurd was, maar het was leeg. Het was aan hem niet besteed dingen zo maar mee te nemen uit het hol. Maar in de loop van de dag is alles wat nog enige waarde had geroofd. Jammer dat hij het niet in bewaring heeft genomen.
Een man die als landbouwer eigenlijk zijn missie is mis gelopen. Hij was vast een hele goede geschiedenisleraar geworden, maar het leven is anders gelopen.
DE HEER AB EN DE HEER JAN LENSINK
Het was indrukwekkend om te horen dat beide heren aan een aan-tal gebeurtenissen uit de oorlog een totaal andere herinnering hebben.
De gebeurtenis, wel gebeurd, maar de indruk die het op de één maakte, maakte het niet op de ander. Ab, de jongste broer, die op de boerderij in Haarlo, voormalige gemeente Borculo woonde, vertelde ons heel veel over wat er daar destijds is gebeurd. Het was goed controleerbaar, want de oudere broer bevestigde wat de jongste vertelde.
Omdat de beleving van de twee broers soms verschilden, hebben we de oudste nog een keer gefilmd, met goedvinden van allemaal.
“Hoe meer informatie hoe belangrijker”: zei de jongste, en hij gaf ook toe dat hij bepaalde dingen anders beleefd had dan de oudere broer.
Alles wat er gezegd is, is op waarheid gecontroleerd, het was alleen de beleving die anders was en niet de gebeurtenis.
Links Jan en rechts Ab Lensink
DE HEER ANTON TERHÜRNE (JÖSNER GENOEMD)
De gesprekken en vooral de kennismaking was goed. We voelden ons meteen welkom. En na liters druivensap weggewerkt te hebben, begon het eigenlijke verhaal. Hij was gewend te vertellen.
Wat ons na een lang verhaal bijgebleven is, was de verwonding die hij opgelopen had tijdens zijn diensttijd. Bij zijn eerste actie werd hij al zodanig gewond, dat hij direct in het achterland in een veld-hospitaal en later in een ziekenhuis terechtgekomen was. Hij zou niet oud worden had de legerarts gezegd. Maar de heer Terhürne liet zich hierdoor niet van de wijs brengen en ging terug naar de boerderij in Wennewick, gemeente Vreden.
De voorspelling dat hij niet oud zou worden is dus onzin. Hij heeft wat ouderdomsgebreken, maar voor de rest laat deze man in de negentig inmiddels, zich niets wijsmaken en is op verschillende “fronten” nog heel actief.
DE HEER WILHELM ELLING
We interviewden meneer Elling op aandrang van de heer Bernhard Robers, die ons aangaf dat we deze man zeker niet moesten vergeten.
We konden merken dat dit een leraar geweest was en ook iemand met een zeer breed interesseveld. Hij had zich heel goed voor-bereid en na de koffie die zijn vrouw ons serveerde ging het “loos”. We hadden een vragenlijst per mail gestuurd en gevraagd of hij hier wat mee kon. Antwoord was direct: “Moet ik me precies aan de vragen houden of mag ik ook nog wel eens een zijweg nemen?” Natuurlijk hadden de zijwegen voor ons de meeste waarde, je komt dan dingen te weten die in een gewoon interview niet verteld worden.
Hij gaf ons ook nog wat welkome adviezen mee.
We merkten wel dat we bij een stel mensen kwamen die nu met de verhalen “los” kwamen. Omdat deze man zoveel weet, zullen we hem in de toekomst zeker nog benaderen voor meer informatie. Hij kwam zelf uit de regio Ochtrup.
DE HEER JAN STARTMAN
Een grensbewoner, heel dicht “aan” de grens bij het Zwillbrock geboren. In een goed onderbouwd gesprek met zijn dochter Sandra, kwamen er dingen aan het licht die eigenlijk nog nooit beschreven waren.
Hij kon veel vertellen over de beleving als jongen aan de grens en hoe het ging voor de oorlog, tijdens de oorlog en vlak er na.
Haat tegen Duitsers is er nooit geweest, omdat er veel Duitsers ook tot de “naobers” (buurt) hoorden en nu nog.
Een grensherinnering om niet te vergeten.
MEVROUW LINA MEMELINK-ENDEMAN
Eindelijk dan weer een vrouw voor de camera. De vrouwen wilden zich aanvankelijk allemaal op de achtergrond houden maar via een familielid werden we op haar gewezen. Eerst een beetje timide bij het “intakegesprek”, maar toen we zeiden dat een familielid de vragen mocht stellen was het ijs gebroken.
We hebben met verbazing haar verhaal aangehoord.
Het komt dan ook hier weer naar voren, dat in die tijd de vrouw van voor de oorlog “achter” haar man stond en niet ernaast. Maar we willen hiermee ook zeggen, waren de vrouwen er niet geweest dan hadden de mannen hun verzet niet kunnen plegen.
Want ook deze vrouw die zich op de achtergrond hield heeft veel bijgedragen; dat mensen konden onderduiken bijvoorbeeld en dat goederen konden verdwijnen.
DE HEER FRITZ VOLMER
Als schrijver van boeken en door zijn vele vrijwilligerswerk is hij een gezien persoon. Maar kritisch op maatschappelijke zaken, is en blijft hij.
Het vraaggesprek ging over zijn jeugd en ook over zijn vader die als “Zalhmeister” in de buurt van Enschede zat tijdens de oorlog. Hij had veel contact met een NSB gezin daar. En tot op de dag van vandaag is er nog een band met de zoon uit deze familie.
Veel dingen die we nog niet wisten konden die middag vastgelegd worden.
Hier merkten we ook dat de grensbewoner zich in zijn dialect, nee: Nedersaksische taal, het beste kan uitdrukken.
DE HEER EN MEVROUW LIEBHERR
Een echtpaar dat veel meegemaakt heeft.
Ze hebben het dan wel eens over de “gewone man”, een beetje denigrerend vaak, maar dit zijn gewone mensen, die niet in deze “Scheisse” verwikkeld wilden raken, maar er toch mee gecon-fronteerd werden.
Schrijnend was ook hoe de heer Liebherr vertelde dat tijdens de Kristallnacht bij de Joodse overburen alles kort en klein geslagen werd. En dat de SA ook de familie Liebherr in de kijker hadden i.v.m. de naam, die iets Joods aandeed. Maar aan ingrijpen van een buurman hebben ze te danken dat bij hun de boel gespaard is gebleven.
Na de Kristallnacht heeft moeder Liebherr nog getracht de Joodse buren, waarmee ze op goede voet verkeerden, te helpen aan beddengoed en andere huishoudelijke dingen en voedsel, maar de Joodse buurvrouw waarschuwde hen, ze werden in de gaten gehouden, dus het gebeurde heel stiekem.
Dit waren en zijn felle anti-fascisten en ze dragen dit ook echt uit. Dit wordt hen soms niet in dank afgenomen door de omgeving, maar dat moet dan maar.
DE HEER JAN BOSMAN
Door gemeenschappelijke interesses en bekenden kende Bert Smeenk Jan Bosman al. Omdat Bert het niet rechtstreeks durfde vragen heeft hij Anjo Bosman, wethouder van Berkelland eens gepolst of “pa genegen was een film met ons te maken”.
Anjo, zei meteen: “dat doet die wel, maar ik speel het door aan mijn zus en mijn nichtje”. Kort daarna werd er gebeld, we mochten komen voor een gesprek in zijn karakteristieke huis in Borculo.
Jan Bosman is altijd zeer betrokken geweest bij de samenleving en is ook nu nog, politiek goed op de hoogte van wat er speelt, net als zijn kleindochter.
Jan Bosman is overleden op 12 september 2020 op 92-jarige leeftijd.
MEVROUW WINKELHAUS EN MEVROUW SEVERT
Omdat het aantal vrouwen, zoals eerder vermeld in de minderheid was, hebben we in de omgeving eens goed rondgekeken en gevraagd wie ons verder kon helpen.
Eigenlijk uit onverwachte hoek kwamen deze twee dames op ons pad. De dochter van mevrouw Winkelhaus hadden we gevraagd om ons te helpen met wat sfeerbeelden aan de grens en toen kwam dit project ter sprake.
Haar moeder en haar vriendin wilden wel dingen vertellen, een gesprek gezellig onder vriendinnen met de dochter erbij om een beetje de regie te voeren.
Deze dames waren zeer open. Vertelden hoe het werkelijk was toen Hitler aan het bewind kwam.
Mevrouw Severt benadrukte nog hoe met de gehandicapten in Duitsland is om gegaan. Ook in de grensstreek.
Links mevrouw Severt en rechts mevrouw Winkelhaus